Ngày 05/05/2006, Công ty cổ phần an ninh quốc tế (Bên B) ký hợp đồng dịch vụ bảo vệ số 55 với Công ty TNHH Đại Uy (Bên A). Theo hợp đồng cung ứng dịch vụ bảo vệ, Bên B cử 3 nhân viên để bảo vệ trật tự an ninh, bảo đảm an toàn cho con người và tài sản, bảo đảm ổn định sản xuất kinh doanh cho Bên A. Giá trị hợp đồng là 12 tháng từ ngày 01/06/2006 đến 01/06/2007.

Ngày 28/08/2006, công ty Đại Uy có công văn thông báo thanh lý hợp đồng. Ngày 30/09/2006, công ty Đại Uy đơn phương chấm dứt hợp đồng và yêu cầu lực lượng bảo vệ của Bên B bàn giao tài sản, ra khỏi chốt gác. Bên B cho rằng hành vi chấm dứt hợp đồng của Bên A là vi phạm pháp luật, đề nghị Bên A bồi thường thiệt hại là 114.889.954 đồng và chi phí cơ hội là 86.679.500 đồng.

Xét yêu cầu bồi thường của Bên B, Tòa phúc thẩm nhận định: tại khoản 2 điều 302 Luật thương mại quy định giá trị bồi thường thiệt hại bao gồm giá trị tổn thất thực tế, trực tiếp mà bên bị vi phạm phải chịu do bên vi phạm đáng lẽ được hưởng nếu không có hành vi vi phạm. Từ viện dẫn này, Tòa phúc thẩm tính toán thiệt hại của Bên B như sau: hợp đồng kéo dài 12 tháng, có giá trị là 12 tháng x 5.775.000 đồng/tháng = 69.300.000 đồng; Bên B đã thực hiện được 4 tháng, trị giá 4 tháng x 5.775.000 đồng/tháng = 23.100.000 đồng; giá trị còn lại của hợp đồng là: 69.300.000 – 23.100.000 = 46.200.000 đồng. Bên A phải bồi thường phần còn lại của hợp đồng là 46.200.000 đồng cho Bên B.

Ngoài ra, căn cứ Điều 7.1 Hợp đồng cung ứng dịch vụ bảo vệ: trong trường hợp Bên A chậm thanh toán tiền phí dịch vụ bảo vệ cho bên B thì bên B có quyền áp dụng mức phạt 5% tổng số phí dịch vụ của tháng cho mỗi ngày chậm thanh toán. Cụ thể, tháng 09/2006, bên A chưa thanh toán phí dịch vụ cho bên B nên bên A phải chịu phạt (từ ngày 05/09 đến 05/10) là: 5.775.000 đồng x 5% x 30 ngày = 8.662.500 đồng.

Tổng hợp lại, Tòa phúc thẩm xác định Bên B được nhận các khoản sau:

Phí bảo vệ tháng 9 là 5.775.000 đồng;

Phạt chậm thanh toán của tháng 9 là 8.662.500 đồng;

Giá trị còn lại của hợp đồng là 46.200.000 đồng;

Bình luận của tác giả:

Nghiên cứu so sánh cho thấy, hiện nay các văn bản quan trọng trong lĩnh vực hợp đồng đều thừa nhận “khoản lợi trực tiếp mà bên bị vi phạm đáng lẽ được hưởng” là một loại thiệt hại được bồi thường. Theo Điều 7.4.2 Bộ nguyên tắc Unidroit:” Thiệt hại bao gồm những tổn thất mà bên này đã phải gánh chịu và những lợi ích bị mất” và phần bình luận điều luật này đã ghi “khái niệm về tổn thất phải gánh chịu cần được hiểu theo nghĩa rộng. Nó bao gồm việc giảm phần thu của bên có quyền hoặc tăng phần chi của bên này khi mà bên có nghĩa vụ không thanh toán và bên có quyền phải ký hợp đồng vay để giữ uy tín. Tổn thất về lợi nhuận là khoản lợi nhuận mà đáng lẽ bên có quyền có được nếu như hợp đồng được thực hiện một cách nghiêm chỉnh”.

Ở đây, theo Tòa án, bên cung cấp dịch vụ (Bên B) bị mất khoản lợi (hàng tháng) đáng lẽ được hưởng bằng chính giá trị hợp đồng của một tháng: 5.775.000 đồng. Việc xác định này là không thuyết phục. Bởi lẽ, hàng tháng, bên cung cấp dịch vụ chỉ được nhận 5.775.000 đồng theo hợp đồng và để có được khoản tiền này thì bên cung cấp dịch vụ phải cung cấp dịch vụ đã cam kết trong hợp đồng nên phải trả lương nhân viên, chi phí đi lại của nhân viên, chi phí điều hành … Khi hợp đồng không được tiếp tục thì những chi phí này có thể hạn chế hay không tồn tại. Vì thế, khoản lợi đáng lẽ được hưởng hàng tháng không phải là giá thỏa thuận trong hợp đồng mà bằng giá này trừ đi chi phí thực hiện hợp đồng.

Tòa án tính khoảng thời gian Bên A (bên thuê dịch vụ) phải trả khoản lợi đáng lẽ được hưởng cho Bên B (bên cung cấp dịch vụ) là 8 tháng. Nhìn từ góc độ quan hệ nhân quả thì hướng giải quyết này không thuyết phục. Theo khoản 1 Điều 525 BLDS, “Trong trường hợp việc tiếp tục thực hiện công việc không có lợi cho bên thuê dịch vụ thì bên thuê dịch vụ có quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng, nhưng phải báo cho bên cung ứng dịch vụ biết trước một thời gian hợp lý”. Với quy định này, bên thuê dịch vụ có thể chấm dứt hợp đồng nhưng phải báo trước một thời gian hợp lý. Do đó, trong vụ việc này, bên thuê dịch vụ (Bên A) chỉ phải chịu thực hiện hợp đồng đối với khoảng thời gian hợp lý theo quy định của Điều 525 BLDS; sau khoảng thời gian này, bên thuê dịch vụ không còn trách nhiệm nữa. Điều đó có nghĩa là bên cung cấp dịch vụ chỉ được hưởng khoản lợi đáng lẽ được hưởng trong thời gian hợp lý theo quy định của điều 525 BLDS (khoảng thời gian này không thể là thời gian còn lại hợp đồng như Tòa án đã nêu). Khoản thiệt hại sau thời gian hợp lý không có quan hệ nhân quả với việc vi phạm hợp đồng của bên thuê dịch vụ [nên bên thuê dịch vụ không phải bồi thường cho khoản thiệt hại này].

Bình luật bổ sung của người tổng hợp:

Dưới góc độ trách nhiệm giảm thiểu thiệt hại (xem thêm bản án 64), việc Tòa án tính khoảng thời gian bên thuê dịch vụ phải trả khoản lợi đáng lẽ được hưởng cho bên cung cấp dịch vụ là khoảng thời gian còn lại của hợp đồng cũng không hợp lý. Sau khi bị Bên A chấm dứt hợp đồng trái pháp luật, Bên B sẽ phải đi tìm đối tác khác để cung ứng dịch vụ. Bên A chỉ phải bồi thường cho khoảng thời gian hợp lý Bên B chưa tìm được đối tác khác để cung ứng dịch vụ.

Liên quan đến khoản phạt do chậm thanh toán, cho dù coi đó là phạt vi phạm hay là lãi trả chậm thì đều vượt mức tối đa mà pháp luật cho phép. Cụ thể là, nếu coi đó là phạt vi phạm thì khoản tiền này trị giá 150% phần giá trị nghĩa vụ bị vi phạm; cao hơn rất nhiều lần so với mức 8% luật định. Nếu coi đó là lãi chậm trả theo thỏa thuận thì khoản tiền này tương ứng với 150%/tháng hay 1800%/năm, cao hơn rất nhiều lần so với mức 150% lãi suất cơ bản do Ngân hàng nhà nước công bố (Khoản 1 Điều 476 BLDS 2005) (xem thêm bản án số 54 về lãi chậm trả theo thỏa thuận).

Tác giả: Đỗ Văn Đại