TRANH CHẤP DO LÀM MẤT HÀNG

Các bên:

Nguyên Ä‘Æ¡n   : Công ty thuê tàu Việt Nam

Bị đơn : Công ty vận tải Singapore

Các vấn đề được đề cập:

-       Không giao hàng/làm mất hàng

-       Điều khoản miá»…n trách

-       Quyền khởi kiện trong tranh chấp liên quan đến hợp đồng vận chuyển hàng hoá bán theo Ä‘iều kiện C&F

Tóm tắt vụ việc:

Ngày 27 tháng 11 năm 1997, Nguyên Ä‘Æ¡n (má»™t công ty Việt Nam) ký má»™t hợp đồng mua bán vá»›i công ty Angiêri (Người mua) theo đó Nguyên Ä‘Æ¡n bán cho Người mua 10.000 MT gạo trắng hạt dài ± 5% theo Ä‘iều kiện C&F má»™t cảng Angiêri do Người mua lá»±a chọn. Điều 18 quy định trị giá má»—i lần giao hàng sẽ đóng góp vào việc trả khoản nợ mà Chính phủ Việt Nam nợ Chính phủ Angiêri theo má»™t Thoả thuận chính phủ năm 1995 giữa hai nÆ°á»›c này. PhÆ°Æ¡ng thức thanh toán qui định trong hợp đồng là Nguyên Ä‘Æ¡n trình cho ngân hàng của mình (ngân hàng Việt Nam) các chứng từ chứng minh quyền sở hữu đối vá»›i hàng hoá, sau đó các chứng từ này được ngân hàng Việt Nam chuyển cho ngân hàng Angiêri, nếu Người mua không có phản đối gì thì Nguyên Ä‘Æ¡n sẽ được ngân hàng Việt Nam thanh toán tiền hàng theo hợp đồng mua bán sau khi có “thoả thuận cuối cùng” giữa ngân hàng Việt Nam và ngân hàng Angiêri. 

Thực hiện nghĩa vụ theo hợp đồng mua bán nói trên, ngày 5 tháng 1 năm 1998 Nguyên đơn ký kết hợp đồng vận chuyển với Bị đơn (một công ty vận tải đường biển Singapore). Thực chất Bị đơn không có tàu mà phải ký một hợp đồng thuê tàu trước đó với một chủ sở hữu tàu. Theo các điều khoản của hợp đồng vận chuyển, Bị đơn phải xếp 10.000 MT gạo đóng bao tại một cầu cảng an toàn ở thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam, để vận chuyển đến và dỡ hàng tại Oran, Angiêri.

Hợp đồng vận chuyển qui định Bị đơn chỉ phải chịu trách nhiệm đối với các mất mát hoặc thiệt hại đối với hàng hoá nếu các mất mát hoặc thiệt hại này do chủ tàu hoặc người quản lý không thực hiện sự mẫn cán hợp lý để tàu đủ khả năng đi biển và bảo đảm tàu được trang bị đầy đủ, có đủ nhân lực và được cung cấp đầy đủ nguyên vật liệu hoặc do hành vi hoặc lỗi của chủ tàu hoặc người quản lý của chủ tàu. Bị đơn không chịu trách nhiệm đối với các mất mát hoặc thiệt hại phát sinh từ bất kỳ nguyên nhân bất kỳ nào khác kể cả do lỗi của Thuyền trưởng hoặc đoàn thuỷ thủ và một số người khác do Bị đơn (chủ tàu) thuê lên tàu hoặc trên bờ mà thông thường chủ tàu phải chịu trách nhiệm cho những hành động của họ hoặc do tình trạng không đủ khả năng đi biển của tàu khi bốc hàng hoặc khi bắt đầu hành trình hoặc tại bất kỳ thời điểm nào. Điều 18 Hợp đồng vận chuyển quy định “Sau khi hoàn thành việc xếp hàng tàu đi thẳng tới Angiêri với tốc độ có tính kinh tế và an toàn mà không được phép đổi hướng ...”. Điều 22 hợp đồng này quy định “100% cước vận chuyển phải được thanh toán trong vòng 5 ngày làm việc của ngân hàng trừ đi tiền hoa hồng vận chuyển kể từ khi Thuyền trưởng phát hành vận đơn ”.

Hợp đồng qui định mọi tranh chấp phát sinh từ hợp đồng vận chuyển sẽ được đưa ra Trọng tài Hồng Kông giải quyết theo luật Anh.

Tàu vào cảng thành phố Hồ Chí Minh ngày 12 tháng 1 năm 1998, hoàn thành việc xếp hàng và rời cảng ngày 20 tháng 1 năm 1998. Vận đơn dạng congenbill do Thuyền trưởng phát hành và ký ngày 20 tháng 1 năm 1998 xác nhận tàu đã xếp 10.024 MT gạo Việt Nam loại trắng, hạt dài. Nguyên đơn đã thanh toán đủ 360.864 USD cước vào giữa tháng 1 năm 1998 trước thời hạn qui định tại hợp đồng vận chuyển.

Thông thường với chặng đường từ thành phố Hồ Chí Minh đến Angiêri tàu phải đi mất khoảng từ 3 đến 4 tuần. Sau hai tháng tàu vẫn chưa đến Angiêri, Nguyên đơn đã tiến hành điều tra xem tàu đang ở đâu. Theo các thông tin mà Nguyên đơn nhận được, tàu đã không thể quá cảnh qua Kênh Suez do Bị đơn không và/hoặc không đủ khả năng trả các lệ phí qui định tại Kênh Suez do có tranh chấp phát sinh từ hợp đồng thuê tàu giữa Bị đơn và chủ sở hữu tàu. Sau một thời gian bặt tin, ngày 16 tháng 7 năm 1998 tàu đến Gibralta, bị bắt giữ ở đây theo yêu cầu của ngân hàng nhận cầm cố của chủ tàu và bị bán với giá 1.400.000 USD. Số hàng hoá trên tàu đã bị dỡ xuống trước khi tàu đến Gibralta nhưng các chi tiết về việc dỡ và bán hàng không xác định được.

Căn cứ vào điều khoản trọng tài trong hợp đồng vận chuyển, Nguyên đơn khởi kiện đòi Bị đơn bồi thường 3.200.000 USD là trị giá số hàng theo Điều 4 Hợp đồng mua bán. Nguyên đơn đòi Bị đơn hoàn trả 288.820,80 USD là một phần tiền cước vận chuyển. Ngoài ra Nguyên đơn còn đòi Bị đơn phải chịu trách nhiệm cho mọi khiếu kiện hoặc bản án mà một bên thứ ba tiến hành chống lại Nguyên đơn phát sinh từ hoặc có liên quan đến sự mất mát/không giao hàng. Nguyên đơn cũng đòi bồi thường tiền lãi và các chi phí khác.

Phán quyết của trọng tài:

1. Về tư cách khởi kiện của Nguyên đơn:

Trên cơ sở các chứng cứ do Nguyên đơn cung cấp, Nguyên đơn là Người bán trong hợp đồng mua bán với Người mua Angiêri và là người thuê tàu trong hợp đồng vận chuyển. Việc thanh toán cho số gạo theo hợp đồng mua bán sẽ được thực hiện sau khi hàng được giao cho người mua và trị giá của lô hàng sẽ được dùng vào việc trả nợ của Chính phủ Việt Nam cho Chính phủ Angiêri. Do đó, Uỷ ban trọng tài quyết định rằng Nguyên đơn vẫn là người giữ vận đơn gốc và là chủ sở hữu của số hàng hoá tại thời điểm số hàng này bị mất. Vì vậy Nguyên đơn có quyền kiện đòi thiệt hại do mất hàng hoá.

2. Về trách nhiệm đối với thiệt hại:

Các kết quả điều tra do Nguyên đơn cung cấp cho thấy số hàng hoá chưa từng được chở đến Angiêri và giao cho Người mua.

Theo Điều 13 Hợp đồng vận chuyển, Bị đơn có nghĩa vụ đưa tàu đến thành phố Hồ Chí Minh, xếp hàng theo các điều kiện ghi trong hợp đồng vận chuyển và giao số hàng đó đến Oral, Angiêri. Điều 18 Hợp đồng qui định Bị đơn có nghĩa vụ cho tàu đi thẳng tới Angiêri không chậm trễ hay đổi hướng. Mặc dù không có chi tiết chính xác về việc hàng hoá trên tàu bị mất như thế nào nhưng có thể kết luận là Bị đơn đã vi phạm nghĩa vụ theo hợp đồng vận chuyển, mà cụ thể là vi phạm Điều 13 và Điều 18 do đã không đi đến Angiêri và giao hàng tại đây.

Đồng thời, Uỷ ban trọng tài đã yêu cầu Nguyên đơn giải trình theo Điều 2 Hợp đồng vận chuyển (qui định về trách nhiệm của bên vận chuyển). Nguyên đơn đã trả lời bằng bản fax ngày 16 tháng 11 năm 1999 cho rằng Bị đơn hoàn toàn không nhắc gì đến Điều 2 Hợp đồng vận chuyển trong giải trình của mình. Bản sao của bản fax này cũng đã được chuyển đến Bị đơn. Theo Điều 2, Bị đơn có thể được miễn trách nếu chứng minh được rằng việc mất hàng hoá không xuất phát từ sự thiếu mẫn cán hợp lý để làm cho tàu có đủ khả năng đi biển và bảo đảm tàu có trang thiết bị đầy đủ, có đủ nhân lực và được cung cấp đủ nguyên nhiên liệu hoặc xuất phát từ hành vi hoặc lỗi cá nhân của Bị đơn. Uỷ ban trọng tài chấp nhận lập luận của Nguyên đơn cho rằng Điều 2 “chủ yếu là một điều khoản miễn trách, nghĩa vụ chứng minh về quyền hưởng miễn trách thuộc về Bị đơn. Để được miễn trách Bị đơn phải chứng minh là việc mất mát hoặc thiệt hại của hàng hoá không phải do lỗi thiếu mẫn cán cần thiết của Bị đơn...”. Thực tế Bị đơn đã không trình bất kỳ chứng cứ nào về hoàn cảnh mất hàng. Do đó, Uỷ ban trọng tài kết luận Bị đơn không được quyền miễn trách theo Điều 2 Hợp đồng vận chuyển và phải chịu trách nhiệm trước Nguyên đơn do không chuyển và giao hàng theo các điều khoản của Hợp đồng vận chuyển.

3.Về thiệt hại:

Nguyên đơn đã lập luận trên cơ sở Hợp đồng vận chuyển rằng:

“Biện pháp thông thường để tính thiệt hại do không giao hàng là trị giá của hàng hoá tại thời điểm và địa điểm mà đáng lẽ hàng phải được giao, trừ đi các chi phí mà đáng lẽ Nguyên đơn đã phải chi ra để có được số hàng đó tại cảng đích nhưng do hàng không được giao nên Nguyên đơn đã không phải chi. Trong trường hợp có thể bán được hàng hoá trên thị trường thì thiệt hại sẽ được tính theo giá trị thị trường không phụ thuộc vào việc Nguyên đơn đã bán hàng theo giá thị trường thông thường ... hay cao hơn giá thị trường. Giá của hàng hoá mà Nguyên đơn đã mua hoặc bán có thể coi là bằng chứng về giá thị trường...”

Về nguyên tắc, Nguyên đơn có nghĩa vụ chứng minh các thiệt hại mà mình đã phải chịu và do đó nghĩa vụ đưa ra chứng cứ về giá thị trường làm căn cứ cho các thiệt hại muốn được bồi thường thuộc trách nhiệm của Nguyên đơn. Tuy nhiên trong vụ việc hiện tại, giá của hàng hoá có điểm khác biệt do số hàng hoá này có liên quan đến việc trả nợ của Chính phủ Việt Nam với Chính phủ Angiêri. Từ Hợp đồng mua bán có thể kết luận là Nguyên đơn sẽ được Ngân hàng Việt Nam trả 320 USD cho mỗi tấn gạo được giao ở Angiêri. Vì vậy, Uỷ ban trọng tài cho rằng phương thức tính thiệt hại hợp lý nhất là phương thức nêu trong Điều 4 Hợp đồng mua bán, tức là 320 USD/MT. Số lượng hàng hoá 10.000 MT được chứng minh bằng vận đơn đường biển và do đó, Nguyên đơn được quyền hưởng 3.200.000 USD là trị giá số hàng của họ.

Uỷ ban trọng tài bác yêu cầu của Nguyên đơn đòi hoàn trả 288.820,80 USD tiền cước vận chuyển mà Nguyên đơn đã trả cho Bị đơn vì lý do giá nêu trong Hợp đồng mua bán đã bao gồm cả cước và bảo hiểm và do đó tiền bồi thường thiệt hại 3.200.000 USD đã bao gồm tiền cước mà Nguyên đơn phải trả.

4.Về trách nhiệm đối với khiếu kiện của một bên thứ ba:

Trong đơn kiện Nguyên đơn yêu cầu Uỷ ban trọng tài tuyên bố Bị đơn phải chịu trách nhiệm đối với mọi khiếu kiện phát sinh từ hoặc có liên quan đến việc không giao hàng/mất hàng mà một bên thứ ba có thể tiến hành chống lại Nguyên đơn. Trong văn bản ngày 8/3/2000, Nguyên đơn cho rằng Nguyên đơn “có thể phải chịu trách nhiệm bồi thường cho Người mua một khoản tiền cao hơn giá hàng 3,2 triệu USD do vi phạm hợp đồng mua bán”. Tuy nhiên không một bằng chứng nào được đưa ra trước Uỷ ban trọng tài cho thấy đã từng có một khiếu kiện như vậy mặc dù đã quá hai năm kể từ khi xảy ra việc mất hàng.

Uỷ ban trọng tài thừa nhận rằng về nguyên tắc, Nguyên đơn được quyền bồi hoàn trong trường hợp có một khiếu kiện được một bên thứ ba đưa ra sau này chống lại Nguyên đơn, mặc dù việc Nguyên đơn có được Bị đơn hoàn trả lại những khoản tiền mà Nguyên đơn phải bồi thường cho bên thứ ba hay không chỉ có thể xác định khi và nếu một khiếu kiện như vậy phát sinh. Do đó, Uỷ ban trọng tài quyết định Bị đơn phải bồi hoàn cho Nguyên đơn mọi khoản tiền mà Nguyên đơn phải bồi thường cho một bên thứ ba xuất phát từ việc Bị đơn không giao hàng.

5. Về tiền lãi:

Uỷ ban trọng tài chấp nhận rằng Nguyên đơn có quyền hưởng tiền lãi trên số thiệt hại của mình. Nếu việc vận chuyển diễn ra suôn sẻ tàu sẽ đến cảng của Angiêri khoảng 4 tuần sau khi rời cảng bốc hàng, tức là vào khoảng ngày 20 tháng 2 năm 1998. Uỷ ban trọng tài cho rằng Nguyên đơn sẽ phải mất thêm khoảng 8 ngày dỡ hàng và để hoàn thành các giấy tờ cần thiết giữa Chính phủ Việt Nam và Angiêri, do đó Nguyên đơn chỉ có thể được trả tiền lãi tính từ ngày 1 tháng 4 năm 1998 chứ không phải là từ ngày 1 tháng 3 năm 1998 như Nguyên đơn yêu cầu. Uỷ ban trọng tài cho rằng lãi suất 10% mà Nguyên đơn yêu cầu là cao nên chỉ chấp nhận lãi suất 9,5% trên số tiền hàng. Uỷ ban trọng tài bác yêu cầu về tiền lãi trên các chi phí.

6. Các chi phí:

Vì khiếu kiện chính của Nguyên đơn đã được chấp nhận nên Nguyên đơn có quyền được bồi hoàn các chi phí bao gồm chi phí cho Uỷ ban trọng tài và các chi phí cho luật sư mà Nguyên đơn đã bỏ ra để theo đuổi vụ kiện này.