Hợp đồng vay nợ giữa bà Xuân với bà Bé và ông Linh được xác lập vào ngày 20/12/1995, thời hạn thanh toán là hết tháng 12 (âm lịch) 1996. Đến năm 2002, bà Xuân mới khởi kiện đòi nợ đối với ông Linh, bà Bé. Trong quá trình tranh tụng, bà Xuân không chứng minh được từ thời điểm bên vay tiền vi phạm hợp đồng (tháng 12-1996 âm lịch) đến năm 2002 giữa hai bên có thỏa thuận kéo dài thêm thời hạn trả nợ nên không có cơ sở để tính lại thời hiệu.

Do vậy, Tòa án đã căn cứ vào khoản 1 Điều 56 Pháp lệnh hợp đồng dân sự năm 1991 “Trong thời hạn ba năm, kể từ thời điểm xảy ra vi phạm hợp đồng, bên bị vi phạm có quyền khởi kiện trước Tòa án, nếu pháp luật không có quy định khác. Quá thời hạn này, bên bị vi phạm mất quyền khởi kiện” để kết luận bà Xuân đã mất quyền khởi kiện.

            Ngoài ra, Tòa giám đốc thẩm cho rằng việc Tòa sÆ¡ thẩm cho rằng bà Xuân đã mất quyền khởi kiện nên mặc nhiên bà Bé không còn phải có nghÄ©a vụ thanh toán số nợ đã vay là không chính xác vì pháp luật hiện hành chỉ xác định hết thời hiệu khởi kiện vụ án dân sá»± thì Tòa án không thụ lý giải quyết.

Ý nghĩa bản án:

            Tòa án có thể tá»± mình viện dẫn việc hết thời hiệu khởi kiện để đình chỉ giải quyết vụ án.

            Việc mất quyền yêu cầu Tòa án giải quyết tranh chấp không dẫn đến việc nghÄ©a vụ của bên có nghÄ©a vụ bị chấm dứt.

Bình luận của tác giả:

            Thá»±c tiá»…n pháp lý Việt Nam cho thấy viện dẫn việc mất quyền yêu cầu Tòa án giải quyết do hết thời hiệu khởi kiện có thể xuất phát từ má»™t bên trong tranh chấp hợp đồng hay từ cÆ¡ quan tố tụng. Trong bản án Ä‘ang bình luận, không có yếu tố nào của bản án cho thấy má»™t bên đã viện dẫn việc hết thời hiệu và kết quả của việc mất quyền khởi kiện trên dường nhÆ° xuất phát từ ý chí Ä‘Æ¡n phÆ°Æ¡ng của cÆ¡ quan tố tụng. Vá»›i thá»±c tiá»…n này thì pháp luật Việt Nam khác vá»›i nhiều hệ thống pháp luật trên thế giá»›i.

            VD: trong thá»±c tiá»…n xét xá»­ của Pháp, Tòa tối cao Pháp thường xuyên hủy bản án sÆ¡ thẩm hay phúc thẩm trong đó thẩm phán tá»± mình viện dẫn việc mất quyền khởi kiện của má»™t bên trong hợp đồng do hết thời hiệu trong khi không được bên kia của hợp đồng yêu cầu. VD: Điều 10.9, khoản 1 Bá»™ nguyên tắc Unidroit:”Việc hết thời hiệu chỉ có hiệu lá»±c nếu bên có nghÄ©a vụ viện dẫn việc hết thời hiệu nhÆ° là má»™t biện pháp tá»± vệ”. NhÆ° vậy, trong các hệ thống pháp luật trên, việc hết thời hiệu không có hiệu lá»±c tá»± Ä‘á»™ng. Việc hết thời hiệu chỉ có hiệu lá»±c khi má»™t bên viện dẫn Ä‘iều đó nhÆ° má»™t biện pháp tá»± vệ. Ở đây, cÆ¡ quan tố tụng không được tá»± viện dẫn việc hết thời hiệu để từ chối quyền yêu cầu của má»™t bên trong hợp đồng nếu không được bên kia nêu ra.

            Quyền yêu cầu Tòa án can thiệp phát sinh từ quyền mà má»™t bên được yêu cầu bên kia thá»±c hiện. VD, quyền má»™t bên yêu cầu Tòa án buá»™c bên kia thanh toán má»™t khoản tiền phát sinh từ quyền bên này được yêu cầu bên kia thanh toán khoản tiền trên. Khi hết thời hiệu khởi kiện thì quyền khởi kiện bị mất. Má»™t vấn đề đặt ra là liệu việc mất quyền yêu cầu Tòa án có dẫn đến mất quyền làm phát sinh quyền yêu cầu Tòa án không?

            Vấn đề pháp lý quan trọng này không được quy định má»™t cách rõ ràng trong các văn bản pháp luật hiện hành. TrÆ°á»›c đây, theo Điều 380.7 BLDS 1995 thì nghÄ©a vụ dân sá»± chấm dứt trong trường hợp thời hiệu khởi kiện đã hết. NhÆ°ng ngày nay, theo BLDS 2005 thì thời hiệu khởi kiện không còn là căn cứ để chấm dứt nghÄ©a vụ. Trong tranh chấp giữa bà Bé và bà Xuân mà chúng ta Ä‘ang bình luận, Tòa dân sá»± TANDTC đã nhận định việc mất quyền khởi kiện của bà Xuân không dẫn tá»›i việc chấm dứt nghÄ©a vụ trả nợ của bà Bé.

            NhÆ° vậy, trong lÄ©nh vá»±c hợp đồng, theo thá»±c tiá»…n pháp lý Việt Nam, việc mất quyền khởi kiện không dẫn đến mất quyền làm phát sinh quyền yêu cầu Tòa án. Chúng tôi cho rằng giải pháp này là hợp lý và phù hợp vá»›i các quy định hiện hành của BLDS bởi lẽ trong danh sách căn cứ chấm dứt nghÄ©a vụ dân sá»±, chúng ta không có trường hợp hết thời hiệu khởi kiện.

            Giải pháp này dẫn đến hệ quả là nếu tá»± bên có nghÄ©a vụ thá»±c hiện nghÄ©a vụ thì không được đòi lại. Trong VD trên, nếu bà Bé tá»± thanh toán cho bà Xuân mặc dù thời hiệu khởi kiện đã hết thì không được đòi lại khoản thanh toán đó. Vì quyền đó vẫn tồn tại nên bên có quyền vẫn có thể sá»­ dụng để bù trừ vá»›i nghÄ©a vụ của mình vá»›i bên kia. VD nếu bà Xuân cÅ©ng phải trả bà Bé má»™t khoản tiền thì bà Xuân có thể sá»­ dụng khoản tiền mà mình cho vay để bù trừ vá»›i món nợ mà mình phải trả cho bà Bé. Trong thá»±c tế, không hiếm trường hợp hết thời hiệu nhÆ°ng bên có nghÄ©a vụ vẫn tá»± nguyện thanh toán và được Tòa án chấp nhận.

Tác giả: Đỗ Văn Đại