Trả lời:

Hiệu lực pháp lý di chúc của ông T, bà N

Bộ luật dân sự quy định người lập di chúc có thể lập di chúc để lại tài sản cho người khác với hình thức bằng văn bản hoặc bằng miệng.[1] Dù di chúc được lập bằng văn bản hay bằng miệng thì cũng phải tuân thủ các điều kiện sau:

« a) Người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc; không bị lừa dối, Ä‘e doạ hoặc cưỡng ép;

b) Ná»™i dung di chúc không trái pháp luật, đạo đức xã há»™i; hình thức di chúc không trái quy định của pháp luật. Â»[2]

 á»ž tình huống trên, người lập di chúc là ông N, bà T không biết chữ phải người ông K viết há»™ nên di chúc của ông N, bà T phải có công chứng và chứng thá»±c vì  khoản 3 Điều 652 BLDS 2005 quy định: “Trường hợp người để lại di chúc bị hạn chế về thể chất hoặc của người không biết chữ phải được người làm chứng lập thành văn bản và có công chứng hoặc chứng thá»±c. Â» Và trong trường hợp người lập di chúc nhờ người khác viết há»™ di chúc thì Ä‘iều kiện để di chúc hợp pháp là phải có ít nhất là hai người làm chứng. Người lập di chúc phải ký hoặc Ä‘iểm chỉ vào bản di chúc trÆ°á»›c mặt những người làm chứng; những người làm chứng xác nhận chữ ký, Ä‘iểm chỉ của người lập di chúc và ký vào bản di chúc.[3]

Căn cứ vào những quy định trên thì di chúc của ông T, bà N không phát sinh hiệu lực pháp lý do không được công chứng, chứng thực và không có 2 người làm chứng ký xác nhận chữ ký, điểm chỉ của bố mẹ chị H vào bản di chúc. Vì di chúc do ông T, bà N lập không hợp pháp nên di sản thừa kế của ông T, bà N sẽ được chia theo pháp luật cho những người được hưởng thừa kế. Vì ông T, bà N không còn bố mẹ, chị H là con duy nhất của ông bà nên chị H là người thừa kế duy nhất của ông T, bà N và được hưởng di sản thừa kế của ông T, bà N.

Quyền thừa kế của cá nhân được quy định tại Điều 631 BLDS 2005. Theo đó cá nhân có quyền lập di chúc để định đoạt tài sản của mình; để lại tài sản của mình cho người thừa kế theo pháp luật; hưởng di sản thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật.

 Nếu di sản thừa kế là quyền sá»­ dụng đất thì người lập di chúc bên cạnh việc phải tuân thủ các quy định của BLDS 2005 về thừa kế còn phải tuân thủ các quy định của pháp luật về đất Ä‘ai. Ông N và bà T mất năm 2015 (chính là thời Ä‘iểm mở di chúc) nên luật đất Ä‘ai được áp dụng để xác định quyền sá»­ dụng đất trong trường hợp này là Luật Đất Ä‘ai năm 2013 (có hiệu lá»±c từ ngày 1/7/2014). Cụ thể, Điều 188 Luật Đất Ä‘ai năm 2013 cho phép người sá»­ dụng đất được để lại thừa kế quyền sá»­ dụng đất khi có Giấy chứng nhận hoặc đủ Ä‘iều kiện để cấp Giấy chứng nhận quyền sá»­ dụng đất. Đồng thời thá»­a đất đó cÅ©ng phải đáp ứng các Ä‘iều kiện sau:

- Đất không có tranh chấp;

- Quyền sử dụng đất không bị kê biên để đảm bảo thi hành án;

- Trong thời hạn sử dụng đất.

Theo tình huống, mảnh đất 100m²  tại xã R, huyện K, tỉnh T chÆ°a có GCNQSDĐ. Bố mẹ chị H chỉ có thể để lại quyền thừa kế diện tích đất này cho chị H nếu diện tích đất này có đủ Ä‘iều kiện để cấp GCNQSDĐ.

Về điều kiện được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất khi cho hộ gia đình, cá nhân đang sử dụng đất mà không có giấy tờ về quyền sử dụng đất được quy định tại Luật Đất đai 2013 như sau:

 - Há»™ gia đình, cá nhân Ä‘ang sá»­ dụng đất trÆ°á»›c ngày Luật Đất Ä‘ai năm 2013 có hiệu lá»±c thi hành mà không có các giấy tờ quy định tại Điều 100 của Luật Đất Ä‘ai 2013, có há»™ khẩu thường trú tại địa phÆ°Æ¡ng và trá»±c tiếp sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồng thủy sản, làm muối tại vùng có Ä‘iều kiện kinh tế - xã há»™i khó khăn, vùng có Ä‘iều kiện kinh tế - xã há»™i đặc biệt khó khăn, nay được Ủy ban nhân dân cấp xã nÆ¡i có đất xác nhận là người đã sá»­ dụng đất ổn định, không có tranh chấp thì được cấp Giấy chứng nhận quyền sá»­ dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền vá»›i đất và không phải ná»™p tiền sá»­ dụng đất.

- Hộ gia đình, cá nhân đang sử dụng đất không có các giấy tờ quy định tại Điều 100 của Luật Đất đai 2013 nhưng đất đã được sử dụng ổn định từ trước ngày 01 tháng 7 năm 2004 và không vi phạm pháp luật về đất đai, nay được Ủy ban nhân dân cấp xã xác nhận là đất không có tranh chấp, phù hợp với quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch chi tiết xây dựng đô thị, quy hoạch xây dựng điểm dân cư nông thôn đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt đối với nơi đã có quy hoạch thì được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất.[4]

 Các giấy tờ theo Điều 100 Luật Đất Ä‘ai năm 2013, bao gồm:

Những giấy tờ về quyền được sử dụng đất trước ngày 15 tháng 10 năm 1993 do cơ quan có thẩm quyền cấp trong quá trình thực hiện chính sách đất đai của Nhà nước Việt Nam dân chủ Cộng hòa, Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam và Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam;

Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất tạm thời được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp hoặc có tên trong Sổ đăng ký ruộng đất, Sổ địa chính trước ngày 15 tháng 10 năm 1993;

Giấy tờ hợp pháp về thừa kế, tặng cho quyền sử dụng đất hoặc tài sản gắn liền với đất; giấy tờ giao nhà tình nghĩa, nhà tình thương gắn liền với đất;

Giấy tờ chuyển nhượng quyền sử dụng đất, mua bán nhà ở gắn liền với đất ở trước ngày 15 tháng 10 năm 1993 được Ủy ban nhân dân cấp xã xác nhận là đã sử dụng trước ngày 15 tháng 10 năm 1993;

Giấy tờ thanh lý, hóa giá nhà ở gắn liền với đất ở; giấy tờ mua nhà ở thuộc sở hữu nhà nước theo quy định của pháp luật;

Giấy tờ về quyền sử dụng đất do cơ quan có thẩm quyền thuộc chế độ cũ cấp cho người sử dụng đất;

Các loại giấy tờ khác được xác lập trước ngày 15 tháng 10 năm 1993 theo quy định của Chính phủ.[5]

Tuy nhiên theo nhÆ° thông tin chị H cung cấp, từ năm 1995 ông N không ở trên 100m² nữa và cÅ©ng không có ai sá»­ dụng, đất bị bỏ hoang. Theo khoản 1 Điều 21 Nghị định 43/2014 thì căn cứ xác định việc sá»­ dụng đất ổn định là việc sá»­ dụng đất liên tục vào má»™t mục đích chính nhất định kể từ thời Ä‘iểm bắt đầu sá»­ dụng đất vào mục đích đó đến thời Ä‘iểm cấp Giấy chứng nhận quyền sá»­ dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền vá»›i đất hoặc đến thời Ä‘iểm quyết định thu hồi đất của cÆ¡ quan nhà nÆ°á»›c có thẩm quyền đối vá»›i trường hợp chÆ°a cấp Giấy chứng nhận quyền sá»­ dụng đất, Giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở và quyền sá»­ dụng đất ở, Giấy chứng nhận quyền sá»­ dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền vá»›i đất (sau đây gọi chung là Giấy chứng nhận).

Trong trường hợp này, mảnh đất của gia đình chị H đã không được sử dụng một cách ổn định do đó mảnh đất đó không đủ điều kiện để được cấp Giấy chứng nhận nghĩa là chị H không đủ điều kiện để nhận thừa kế mảnh đất và chị H cũng không được quyền xây nhà trên đó một cách hợp pháp.