Giao kết hợp đồng dân sá»± là việc các bên bà y tỠý chà vá»›i nhau theo những nguyên tắc và trình tá»± nhất định để qua đó xác láºp vá»›i nhau các quyá»n, nghÄ©a vụ dân sá»±.
a. Nguyên tắc giao kết hợp đồng dân sự
Theo quy định tại Äiá»u 390 BLDS, khi giao kết hợp đồng các chá»§ thể phải tuân theo các nguyên tắc sau đây:
- Tá»± do giao kết hợp đồng nhưng không được trái pháp luáºt, đạo đức xã há»™i.
Nhằm tạo Ä‘iá»u kiện cho các chá»§ thể thoả mãn được các nhu cầu vá» Ä‘á»i sống váºt chất cÅ©ng như tinh thần, BLDS cho phép má»i chá»§ thể được quyá»n "tá»± do giao kết hợp đồng". Theo nguyên tắc nà y, má»i cá nhân, tổ chức khi có đủ tư cách chá»§ thể Ä‘á»u có quyá»n tham gia giao kết bất kì má»™t hợp đồng dân sá»± nà o, nếu há» muốn mà không ai có quyá»n ngăn cản. Bằng ý chà tá»± do cá»§a mình, các chá»§ thể có quyá»n giao kết những hợp đồng dân sá»± đã được pháp luáºt quy định cụ thể cÅ©ng như những hợp đồng dân sá»± khác dù rằng pháp luáºt chưa quy định. Tuy nhiên, sá»± tá»± do ý chà đó phải nằm trong má»™t khuôn khổ nhất định. Bên cạnh việc chú ý đến quyá»n lợi cá»§a mình, các chá»§ thể phải hướng tá»›i việc bảo đảm quyá»n lợi cá»§a những ngưá»i khác cÅ©ng như lợi Ãch cá»§a toà n xã há»™i. Vì váºy, tá»± do cá»§a má»—i chá»§ thể phải không trái pháp luáºt, đạo đức xã há»™i. Nằm trong mối liên hệ tương ứng giữa quyá»n và nghÄ©a vụ, má»—i má»™t chá»§ thể vừa có quyá»n "tá»± do giao kết hợp đồng" vừa có nghÄ©a vụ tôn trá»ng pháp luáºt và đạo đức xã há»™i. Lợi Ãch cá»§a cá»™ng đồng (được quy định bằng pháp luáºt) và đạo đức xã há»™i được coi là “sá»± giá»›i hạn†ý chà tá»± do cá»§a má»—i má»™t chá»§ thể trong việc giao kết hợp đồng dân sá»± nói riêng, cÅ©ng như đối vá»›i má»i hà nh vi nói chung cá»§a há».
Trong xã há»™i xã há»™i chá»§ nghÄ©a, tÃnh cá»™ng đồng và đạo đức xã há»™i không cho phép các cá nhân được tá»± do ý chà tuyệt đối để biến các hợp đồng dân sá»± thà nh phương tiện bóc lá»™t.
- Các bên tự nguyện và bình đẳng trong giao kết hợp đồng.
Nguyên tắc nà y thể hiện bản chất cá»§a quan hệ dân sá»±. Quy luáºt giá trị đòi há»i các bên khi thiết láºp các quan hệ trao đổi phải bình đẳng vá»›i nhau. Không má»™t ai được lấy là do khác biệt vá» thà nh phần xã há»™i, dân tá»™c, giá»›i tÃnh, tôn giáo, hoà n cảnh kinh tế v.v. để là m biến dạng các quan hệ dân sá»±. Mặt khác, chỉ khi nà o các bên bình đẳng vá»›i nhau vá» má»i phương diện trong giao kết hợp đồng thì ý chà tá»± nguyện cá»§a các bên má»›i tháºt sá»± được bảo đảm. Vì váºy, theo nguyên tắc trên, những hợp đồng được giao kết thiếu bình đẳng và không có sá»± tá»± nguyện cá»§a các bên sẽ không được pháp luáºt thừa nháºn. Tuy nhiên, đánh giá má»™t hợp đồng có phải là ý chà tá»± nguyện cá»§a các bên hay không là má»™t công việc tương đối phức tạp và khó khăn trong thá»±c tế.
Hợp đồng dân sá»± là sá»± thoả thuáºn thống nhất ý chà cá»§a các chá»§ thể tham gia. Vì thế, muốn xem xét các chá»§ thể có tá»± nguyện trong giao kết hợp đồng hay không, cần phải dá»±a và o sá»± thống nhất biện chứng giữa hai phạm trù: à chà và sá»± bảy tỠý chÃ. Như chúng ta đã biết, ý chà là mong muốn chá»§ quan bên trong cá»§a má»—i má»™t chá»§ thể. Nó phải được bà y tá» ra bên ngoà i thông qua má»™t hình thức nhất định. à chà và sá»± bà y tỠý chà là hai mặt cá»§a má»™t vấn Ä‘á», chúng luôn có quan hệ máºt thiết, gắn bó khăng khÃt vá»›i nhau.
à chà tá»± nguyện chÃnh là sá»± thống nhất giữa ý muốn chá»§ quan bên trong và sá»± bà y tỠý chà đó ra bên ngoà i. Vì váºy, để xác định má»™t hợp đồng dân sá»± có tuân theo nguyên tắc tá»± nguyện hay không cần phải dá»±a và o sá»± thống nhất ý chà cá»§a ngưá»i giao kết hợp đồng và sá»± thể hiện (bà y tá») ý chà đó trong ná»™i dung cá»§a hợp đồng mà ngưá»i đó đã giao kết. Chỉ khi nà o hợp đồng là hình thức phản ánh má»™t cách khách quan, trung thá»±c những mong muốn bên trong cá»§a các bên giao kết thì việc giao kết đó má»›i được coi là tá»± nguyện.
Như váºy, tất cả các hợp đồng được giao kết do bị nhầm lẫn, do bị lừa dối hoặc Ä‘e dá»a Ä‘á»u là những hợp đồng không đáp ứng được nguyên tắc tá»± nguyện khi giao kết. Và vì thế, nó sẽ bị coi là vô hiệu (xem thêm Äiá»u 131, Äiá»u 132 BLDS).
b. Trình tự giao kết hợp đồng
Trình tá»± giao kết hợp đồng là quá trình mà trong đó các bên chá»§ thể bảy tỠý chà vá»›i nhau bằng cách trao đổi ý kiến để Ä‘i đến thoả thuáºn trong việc cùng nhau là m xác láºp những quyá»n và nghÄ©a vụ dân sá»± đối vá»›i nhau. Thá»±c chất, đó là quá trình mà hai bên "mặc cả" vá» những Ä‘iá»u khoản trong ná»™i dung cá»§a hợp đồng. Quá trình nà y diá»…n ra thông qua hai giai Ä‘oạn:
* Äá» nghị giao kết hợp đồng
Khi má»™t ngưá»i muốn thiết láºp má»™t hợp đồng dân sá»± thì ý muốn đó phải thể hiện ra bên ngoà i thông qua má»™t hà nh vi nhất định. Chỉ có như váºy, phÃa đối tác má»›i có thể nháºn biết được ý muốn cá»§a há» và từ đó má»›i có thể Ä‘i đến việc giao kết hợp đồng. Äá» nghị giao kết hợp đồng là việc má»™t bên biểu lá»™ ý chà cá»§a mình trước ngưá»i khác bằng cách bà y tá» cho phÃa bên kia biết ý muốn tham gia giao kết vá»›i ngưá»i đó má»™t hợp đồng dân sá»±.
Äể ngưá»i mà mình muốn giao kết hợp đồng vá»›i há» có thể hình dung được hợp đồng đó như thế nà o, ngưá»i đỠnghị phải đưa ra những Ä‘iá»u khoản cá»§a hợp đồng má»™t cách cụ thể và rõ rà ng. Việc đỠnghị giao kết hợp đồng được thá»±c hiện bằng nhiá»u cách khác nhau. Ngưá»i đỠnghị có thể trá»±c tiếp (đối mặt) vá»›i ngưá»i được đỠnghị để trao đổi, thoả thuáºn hoặc có thể thông qua Ä‘iện thoại v.v.. Trong những trưá»ng hợp nà y, thá»i hạn trả lá»i là má»™t khoảng thá»i gian do hai bên thoả thuáºn ấn định. Ngoà i ra, đỠnghị giao kết còn có thể được thá»±c hiện bằng việc chuyển công văn, giấy tá» qua đưá»ng bưu Ä‘iện. Trong những trưá»ng hợp nà y, thá»i hạn trả lá»i là khoảng thá»i gian do bên đỠnghị ấn định.
Äể bảo đảm quyá»n lợi cho ngưá»i được đỠnghị, Äiá»u 390 BLDS đã quy định: "Trong trưá»ng hợp đỠnghị giao kết hợp đồng có nêu ró thá»i hạn trả lá»i, nếu bên đỠnghị lại giao kết hợp đồng vá»›i ngưá»i thứ ba trong thá»i hạn chá» bên được đỠnghị trả lá»i thì phải bồi thưá»ng thiệt hại cho bên được đỠnghị mà không được giao kết hợp đồng nếu có thiệt hại phát sinh".
Như váºy, lá»i đỠnghị mặc dù chưa phải là má»™t hợp đồng nhưng Ãt nhiá»u đã có tÃnh chất rà ng buá»™c đối vá»›i ngưá»i đỠnghị. Tuy nhiên, bên đỠnghị vẫn có thể thay đổi hoặc rút lại đỠnghị trong các trưá»ng hợp sau:
- Bên được đỠnghị chưa nháºn được đỠnghị.
- Bên đỠnghị có nêu rõ Ä‘iá»u kiện được thay đổi hoặc rút lại đỠnghị và điá»u kiện đó đã đến.
Ngoà i ra, đỠnghị giao kết hợp đồng được coi là chấm dứt khi bên nháºn được đỠnghị trả lá»i không chấp nháºn hoặc cháºm trả lá»i chấp nháºn.
* Chấp nháºn giao kết hợp đồng
Là việc bên được đỠnghị nháºn lá»i đỠnghị và đồng ý tiến hà nh việc giao kết hợp đồng vá»›i ngưá»i đã đỠnghị. Vá» nguyên tắc, bên được đỠnghị phải trả lá»i ngay vá» việc có chấp nháºn giao kết hợp đồng hay không. Trong những trưá»ng hợp, cần phải có thá»i gian để bên được đỠnghị cân nhắc, suy nghÄ© mà các bên đã ấn định thá»i hạn trả lá»i thì bên được đỠnghị phải trả lá»i trong thá»i hạn đó. Nếu sau thá»i hạn nói trên, bên được đỠnghị má»›i trả lá»i vá» việc chấp nháºn giao kết hợp đồng thì lá»i chấp nháºn đó được coi như má»™t lá»i đỠnghị má»›i cá»§a bên cháºm trả lá»i.
Nếu việc trả lá»i được chuyển qua bưu Ä‘iện thì ngà y gá»i Ä‘i theo dấu cá»§a bưu Ä‘iện được coi là thá»i Ä‘iểm trả lá»i. Căn cứ và o thá»i Ä‘iểm đó để bên đã đỠnghị xác định việc trả lá»i có cháºm hay không so vá»›i thá»i hạn đã ấn định.
Ngưá»i được đỠnghị có thể chấp nháºn toà n bá»™ ná»™i dung đỠnghị, cÅ©ng có thể chỉ chấp nháºn má»™t phần trong ná»™i dung đó hoặc có thể chỉ chấp nháºn việc giao kết hợp đồng nhưng không đồng ý vá»›i ná»™i dung mà bên đỠnghị đã đưa ra. NghÄ©a là trong những trưá»ng hợp nà y, ngưá»i được đỠnghị muốn sá»a đổi hoặc thay đổi ná»™i dung mà ngưá»i đỠnghị đã đưa ra. Vì váºy, há» sẽ trở thà nh ngưá»i đỠnghị má»›i và ngưá»i đã đỠnghị trước đó lại trở thà nh ngưá»i được đỠnghị. Ngưá»i đỠnghị má»›i cÅ©ng chịu sá»± rà ng buá»™c cá»§a mình vá» những ná»™i dung đã đỠnghị. Sá»± hoán vị nà y có thể xảy ra nhiá»u lần cho đến khi nà o các bên thống nhất thoả thuáºn được vá»›i nhau toà n bá»™ ná»™i dung cá»§a hợp đồng thì sẽ Ä‘i đến chÃnh thức giao kết hợp đồng.