1.1. Khái niệm

Vận chuyển hàng hóa là loại dịch vụ trong đó các tổ chức, cá nhân kinh doanh dịch vụ này tiến hành các công việc cần thiết để chuyển hàng hóa từ địa điểm này sang địa điểm khác theo thỏa thuận với những tổ chức, cá nhân có nhu cầu để hưởng thù lao dịch vụ.

Hoạt Ä‘á»™ng vận chuyển hàng hóa được thá»±c hiện trên cÆ¡ sở hợp đồng. Hợp đồng vận chuyển hàng hóa là sá»± thỏa thuận giữa các bên, trong đó má»™t bên (bên vận chuyển) có nghÄ©a vụ vận chuyển hàng hóa tá»›i địa Ä‘iểm đã định theo thỏa thuận và giao hàng hóa đó cho người có quyền nhận ; còn bên kia (bên thuê vận chuyển) có nghÄ©a vụ trả cÆ°á»›c phí vận chuyển và các khoản phụ phí khác cho bên vận chuyển.

1.2. Đặc Ä‘iểm :

1.2.1. Đặc điểm chung so với hợp đồng vận chuyển tài sản

Ta cần phân biệt giữa hợp đồng vận chuyển hàng hóa trong thÆ°Æ¡ng mại và hợp đồng vận chuyển tài sản trong dân sá»±, và xem xét mối liên hệ giữa hai hợp đồng này trong má»—i liên hệ giữa cái chung và cái riêng. Hợp đồng vận chuyển hàng hóa có những đặc Ä‘iểm pháp lý đặc trÆ°ng của hợp đồng vận chuyển tài sản nhÆ° :

• ØLà hợp đồng song vụ, mang tính đền bù, và trong từng trường hợp cụ thể có thể là hợp đồng Æ°ng thuận hoặc hợp đồng thá»±c tế. CÅ©ng giống nhÆ° mọi hợp đồng dịch vụ khác, trong hợp đồng vận chuyển hàng hóa, các bên đều có quyền và nghÄ©a vụ ngang nhau, quyền của bên này là nghÄ©a vụ của bên kia và ngược lại. Bên vận chuyển phải chuyển hàng hóa đến địa Ä‘iểm theo thỏa thuận và được nhận thù lao. Bên thuê vận chuyển phải thanh toán thù lao và được nhận hàng tại địa Ä‘iểm do mình ấn định. Khi tham gia vào quan hệ hợp đồng này các bên đều đạt được những lợi ích kinh tế nhất định : bên vận chuyển nhận được thù lao, bên thuê vận chuyển thì chuyển được hàng hóa từ nÆ¡i này đến nÆ¡i khác.

Trong một số hoạt động vận chuyển như vận chuyển công cộng theo từng tuyến đường, nghĩa vụ của hai bên chỉ phát sinh khi bên thuê vận chuyển đã giao hàng hóa cho bên vận chuyển. Với những trường hợp này, hợp đồng vận chuyển được giao kết giữa các bên là hợp đồng thực tế, còn những hợp đồng mang tính chất tổ chức vận chuyển hoặc đặt chỗ trên phương tiện vận chuyển (như hợp đồng thuê nguyên tàu hoặc thuê một phần tàu cụ thể) lại là hợp đồng ưng thuận.

• ØHợp đồng vận chuyển có thể là hợp đồng vì lợi ích của người thứ ba. Người thứ ba được hưởng lợi ích trong hợp đồng này là người có quyền nhận hàng hóa vận chuyển. Mặc dù người đó không tham gia vào giao kết hợp đồng nhÆ°ng có quyền yêu cầu bên vận chuyển phải bàn giao hàng hóa vận chuyển cho mình khi đến hạn và tại địa Ä‘iểm nhÆ° trong hợp đồng.

1.2.2.     Đặc Ä‘iểm riêng của hợp đồng vận chuyển hàng hóa so vá»›i hợp đồng vận chuyển tài sản.

Hợp đồng vận chuyển hàng hóa có những đặc Ä‘iểm riêng đặc trÆ°ng so vá»›i hợp đồng vận chuyển tài sản về đối tượng :

• ØĐối tượng của hợp đồng vân chuyển hàng hóa là việc vận chuyển hàng hóa từ địa Ä‘iểm này đến địa Ä‘iểm khác theo thỏa thuận của các bên, tức là việc dịch chuyển vị trí địa lý của hàng hóa theo thỏa thuận của các bên vá»›i tính chất là má»™t loại dịch vụ.

Có nhiều cách thức phân loại hợp đồng vận chuyển hàng hóa khác nhau : Căn cứ vào phÆ°Æ¡ng tiện vận chuyển (vận chuyển đường sắt, đường hàng không,…) ; căn cứ vào dấu hiệu lãnh thổ (vận chuyển ná»™i địa, vận chuyển quốc tế) ; căn cứ vào hành trình vận chuyển (vận chuyển Ä‘Æ¡n tuyến, vận chuyển có kết hợp nhiều phÆ°Æ¡ng tiện trên từng Ä‘oạn hành trình,…)

1.3.           Ná»™i dung

1.3.1.     Quyền và nghÄ©a vụ của bên vận chuyển

• ØTiếp nhận hàng hoá của bên thuê vận chuyển.

+ Bên vận chuyển phải đưa phương tiện vận chuyển đến nhận hàng hoá vận chuyển theo sự thoả thuận của các bên trong hợp đồng vận chuyển. Phương tiện vận chuyển phải đáp ứng yêu cầu tiếp nhận, vận chuyển và bảo quản hàng hoá phù hợp với tính chất hàng hoá.

+ Bên vận chuyển có nghĩa vụ nhận hàng hoá của bên thuê vận chuyển đúng thời gian và địa điểm theo thảo thuận. Trường hợp bên vận chuyển nhận chậm hàng làm phát sinh chi phí bảo quản hàng hoá cho bên thuê vận chuyển thì phải bồi thường các thiệt hại đó. Trường hợp bên thuê vận chuyển giao hàng chậm thì bên vận chuyển yêu cầu bên thuê vận chuyển bồi thường các thiệt hại phát sinh do bị lưu giữ phương tiện vận chuyển.

+ Bên vận chuyển được quyền từ chối vận chuyển tài sản không đúng với loại tài sản đã thoả thuận trong hợp đồng. Nhưng trong thực tế thì người vận chuyển chỉ có thể từ chối việc vận chuyển trong trường hợp việc thay thế hàng hoá vận chuyển làm ảnh hưởng đến quyền lợi của người vận chuyển hoặc những người thuê vận chuyển khác.

Ngoài ra, bên vận chuyển có quyền từ chối nhận những hàng hoá không đảm bảo các tiêu chuẩn đóng gói cần thiết theo thoả thuận của các bên. Người vận chuyển được quyền từ chối vận chuyển hàng hoá cấm lưu thông, hàng hoá có tính chất nguy hiểm, độc hại.

+ Nếu hợp đồng quy định bên thuê vận chuyển có nghĩa vụ xếp hàng lên phương tiện vận chuyển thì bên vận chuyển có nghĩa vụ hướng dẫn việc sắp xếp hàng hoá trên phương tiện vận chuyển và có quyền yêu cầu bên thuê vận chuyển phải sắp xếp hàng hóa theo đúng hướng dẫn.

• ØTổ chức vận chuyển hàng hoá theo đúng các Ä‘iều kiện đã thoả thuận.

Trong giai đoạn này, bên vận chuyển có các quyền và nghĩa vụ cơ bản sau đây:

+ Vận chuyển hàng hoá đến đúng địa điểm trả hàng. Trường hợp bên vận chuyển giao hàng không đúng địa điểm đã quy định thì phải thanh toán chi phí vận chuyển hàng hoá đến đúng địa điểm đã thoả thuận trong hợp đồng cho bên thuê vận chuyển.

+ Bảo quản hàng hoá trong quá trình vận chuyển: Theo thông lệ chung thì nghĩa vụ bảo quản hàng hoá của bên vận chuyển phát sinh từ thời điểm bên vận chuyển tiếp nhận hàng hoá vận chuyển do bên thuê vận chuyển giao và kết thúc khi đã giao hàng hoá cho người nhận tại địa điểm trả hàng.

• ØTrả hàng cho người có quyền nhận hàng.

Trả hàng là nghĩa vụ cơ bản của người vận chuyển trước người gửi hàng cũng như người có quyền nhận hàng (nếu người gửi hàng không đồng thời là người nhận hàng).

+ Trả hàng hoá vận chuyển đúng đối tượng.

+ Thông báo về việc hàng hoá đến cho người có quyền nhận hàng. Trường hợp các bên thoả thuận trả hàng tại địa chỉ của người nhận thì người vận chuyển không phải thông báo hàng đến.

+ Trả hàng đúng phương thức đã thoả thuận.

Một nguyên tắc phải tôn trọng là khi bên vận chuyển nhận hàng theo phương thức nào thì trả hàng phải theo phương thức đó.

+ Nếu bên vận chuyển đã vận chuyển hàng hoá đến địa điểm trả hàng đúng thời hạn quy định nhưng không có người nhận hàng, thì bên vận chuyển có thể gửi hàng hoá tại nơi nhận gửi giữ và phải báo ngay cho bên thuê vận chuyển hoặc bên có quyền nhận hàng biết. Các chi phí gửi giữ, bảo quản hàng hoá do bên thuê vận chuyển hoặc bên có quyền nhận hàng hoá chịu.

+ Bên vận chuyển có quyền từ chối trả hàng và có quyền lưu giữ hàng, nếu người thuê vận chuyển và người nhận hàng chưa thanh toán đủ các khoản cước phí và chi phí vận chuyển hoặc khi chưa nhận được sự bảo đảm thoả đáng cho việc thanh toán các khoản cước phí và chi phí nói trên.

1.3.2.     Quyền và nghÄ©a vụ của bên thuê vận chuyển

Bên vận chuyển phải thực hiện các nghĩa vụ sau:

• ØGiao hàng hoá cho bên vận chuyển.

Bên thuê vận chuyển có nghÄ©a vụ giao hàng hoá vận chuyển cho bên vận chuyển đúng thời hạn, địa Ä‘iểm nhÆ° đã thoả thuận. Hàng hoá phải được đóng gói đúng quy cách, ghi ký hiệu, mã hiệu đầy đủ và rõ ràng. Bên thuê vận chuyển phải chịu chi phí bốc xếp hàng hoá lên phÆ°Æ¡ng tiện vận chuyển nếu các bên không thoả thuận khác. 

• ØThanh toán cÆ°á»›c phí vận chuyển.

Thanh toán cước phí vận chuyển là nghĩa vụ cơ bản nhất của bên thuê vận chuyển. Cước phí theo thoả thuận của các bên hoặc theo biểu phí của các đơn vị kinh doanh dịch vụ vận chuyển công cộng. Ngoài cước phí vận chuyển, bên thuê vận chuyển có thể phải trả them các khoản phụ phí vận chuyển khác như tiền lưu kho, lưu bãi,…

• ØTrông coi hàng hoá trên đường vận chuyển.

Các bên có thể thoả thuận để bên thuê vận chuyển cử người trông coi hàng hoá trên đường vận chuyển (người áp tải) đối với việc vận chuyển một số loại hàng hoá có giá trị lớn hoặc hàng hoá yêu cầu phải có chế độ bảo quản, chăm sóc đặc biệt. Trong trường hợp bên thuê vận chuyển trông coi hàng hoá vận chuyển mà hàng hoá bị mất mát, hư hỏng thì bên thuê vận chuyển phải tự chịu trách nhiệm trước những tổn thất tài sản đó.